Zeynep Gizem Şenel
Ottessa Moshfegh'in ödüllü eseri Dinlenme ve Rahatlama Yılım elbette sayısız nedenden dolayı zorlu bir kitap, ancak en talihsiz yanı aynı anda hem trajik hem de nefret uyandıran anlatıcısının varlığı. Bu genç kadın, hikaye kendisinin uyku ilaçlarına olan gönüllü bağımlılığının vahim ilerleyişini takip ederken isimsiz kalıyor. Genç kadın, dış dünyanın hayatındaki etkisini göz ardı etmeyi beceremediği ya da kendisini ilaçlarla yeterince uyuşturamadığı nadir anlarda geçmişinin tozlu patikalarına dalıyor ve neden gerçeklikten kaçınmak istediği ortaya çıkıyor. Tabii ki bu nedenler, modern dünyada türlü sıkıntı altında debelenen, zorluklara rağmen hayatta kalmaya çabalayan büyük çoğunluk için oldukça yüzeyseldir. Anlatıcı, varlıklı ve işlevsiz bir ailesinin gölgesinde, ancak her daim ayrıcalıklı bir azınlığa dahil olarak geçirmiştir hayatını. 90'lı yıllarda New York'ta geçen çocukluğunu, hayatında var olmayan bir baba ve zalim, alkolik bir anne ile karakterize eder. Columbia Üniversitesi’nden lisans derecesi aldığında, anne ve babasının her ikisi de vefat etmiş ve ona sadece bir vakıf fonu kalmıştır.
Günümüz modern kurgularında sevilmeyen ana karakterler bol miktarda bulunuyor ve bu romanın da kalıbı kırmadığını söyleyebiliriz. Anlatıcının zalim ve bencil tutumu, hayatındaki az sayıdaki insanı da benzer şekilde sevimsiz kılıyor. Anlatıcı, tek arkadaşı Reva'yı, annesinin ölümcül kanserinden çok fazla şikayet eden ve kendisinin güzelliğini kıskanan ruhsuz bir alkolik olarak tanımlıyor. Moshfegh, yüzyıl başı New York’unun bulanık ve romantik bir tasavvurundan ziyade, şehrin duygusal, zayıf yanlarının gerçekçi bir irdelemesini sunuyor. Ortaya çıkacak neticeler önemli olmadığında insanların birbirlerine verdiği zarara dair net bir portre çiziyor.
Dinlenme ve Rahatlama Yılım, referansları ile gerçek hayata sadık olsa da, hoş veya özellikle zarif değil. Romanı karakterize eden başlıca unsurlar kirli iç mekanlar, çürüyen yiyecekler ve grotesk bedenlerden ibaret. Romanın titizlikle tasvir ettiği pislik hissi şok edici derecede gerçekçi; modern dünyanın en kötü yanlarını ürkütücü ayrıntılarla vurguluyor. Güvenilmez anlatıcının çarpık bakış açısı, hayatın çirkin yönlerine odaklanıyor. İtici ufak ayrıntılara dair gözlemleri herkesin kendisinden bir şeyler bulabileceği utanç verici bir canlılık barındırıyor ve okuyucuyu anlatıcıyla paylaşıyor olabileceği başarısızlıkları konusunda endişelendirme potansiyeline sahip.
Anlatıcının gaddarlığı, modern dünyaya yönelen inceliksiz bir aşağılama olarak kitabı okumayı da kolaylaştırıyor. Bu tutum, talep ettiği insanlığı sergilemeye ilişkin hiçbir çaba göstermeyen acımasız modernitenin bir eleştirisi olarak yorumlanabilir. Elbette bu kitapta görünenden çok daha fazlası var. Katlanılması zor bir anlatıcının ve her şeye rağmen okuyucuyu empati kurmaya zorlayan acı dolu çocukluğunun yan yana gelmesi şu soruyu akla getiriyor: Bu kadar itici olması anlatıcının mı, yoksa onu şekillendiren dünyanın ve insanların suçu mu? Ne yazık ki, kitabın sıklıkla yer verdiği geçmişe dönüş ve imgelemler bu soruyu yanıtlamaya yetmiyor. Anlatıcı, anılarda yuvarlanmadığında veya dünyanın en rahatsız edici yönlerini betimlemeye girişmediğinde, uyanık geçirdiği zamanı en aza indirmek için tam olarak hangi uyku haplarını ve psikotik ilaçları alacağını hesaplıyor. Bu tekrarlanan ilaç listeleri ve bunların anlatıcının bilinci üzerindeki farklı etkileri, okuyuculara reçeteli sakinleştiriciler konusunda bir bilgi vermiyor ya da sadece Amerika’da değil dünyada da bir krize dönüşen opioid sorunu hakkında bir duyarlılık geliştirme imkanı sağlamıyor. Galiba sadece sayfaları doldurmaya yarıyor ve ayrıca yazarın kitabıyla ilgili herhangi bir duruş sergilemekten kaçınmasına da izin veriyor.
"Dinlenme ve Rahatlama Yılım" son zamanlarda hayli moda olan Instagram ve kiraz-emojisi (ilişki durumu belirteci) gibi Zinternet alt kültürlerine gönderme yapıyor. "Amerikan Sapığı"(1991) eserinin meydan okuyucu tavrından etkilenen ve Kate Chopin'in "Uyanış"(1899) adlı eserinden öğeler taşıyan kitap, ayrıcalıklı kadın figürleri ve 11 Eylül saldırılarından önceki New York üst sınıf kültürünü hicvediyor.
Dinlenme ve Rahatlama Yılım, anlatıcının ayrıcalığını mazur gösterebilecek bir sosyal yorum inşa etmeyi kolaylaştırıyor ve elbette kasvetli ve umutsuz dünya görüşünü de gözler önüne seriyor. Okuyucu, anlatıcının sermayeye odaklı düzene duyduğu kızgınlığı mı paylaşmalı yoksa anlatıcıdan duyduğu hoşnutsuzluğa yaslanarak karakterin etrafındakilere yönelttiği taciz için onu mu suçlamalı mı?
Dinlenme ve Rahatlama Yılım, anlatıcının bağımlılığına dair detayları romantikleştirmek için zaman harcamak yerine, bu sorunun olası cevaplarını araştırsaydı belki daha iyi bir kitap olabilirdi. Elbette hiçbir eserin hikmeti yüzeyde kolayca algılanabilecek sığ bir noktada bulunmaz ancak eserin merkezinde okuyucunun kendi kanılarını yine kendilerine yansıtan bir aynadan fazlası olsaydı daha anlamlı olmaz mıydı?
Comments