Teknoloji her ne kadar dostumuz gibi görünse de, birçok sorunun da artarak çoğalmasına neden olmuyor değil. Alışveriş bağımlılığı da bunlardan biri. Eğer maddi imkanlarınız yeterli ise muhtemelen düzenli olarak bakkaliye, giyim, ev eşyaları vb. için alışveriş yapıyorsunuzdur. Ürünlerini çevrimiçi sunan çok çeşitli perakendeciler sayesinde, para harcamak her zamankinden daha kolay.
COVID-19 salgınının başlangıcında, insanlar bu seçenekten yararlandı. Bilimsel araştırmalarda elde edilen sonuçlar, “Alışveriş Merkezi (AVM) ve markete yönelik satın alma davranış ve eğilimlerinde teknolojik temelli çevrimiçi satın alma alışkanlıklarının arttığı ve artacağı; turizm ve rekreasyon alanlarına yönelik satın alma davranış ve eğilimlerinde kısıtlamaya gidildiği ve gidileceği, günlük rutin yaşam döngüsü içerisinde daha titiz bir yaşam sürüldüğü ve sürüleceği, ekonomik olarak daha tutumlu ve bilinçli tutum ve eğilim sergileneceğine yöneliktir.”
Belki alışveriş faaliyetleriniz, güvenlik kaygıları, rahatlık, can sıkıntısı veya eğlence nedeniyle çevrimiçi satışlardaki bu patlamaya katkıda bulunmuştur. Harcamalarınızın kontrolden çıkıp çıkmadığını sorguladığınız bir veya iki (veya daha fazla) zaman da olmuştur. Peki alışveriş alışkanlığınızın bir sorun olup olmadığını nasıl anlarsınız?
Alışveriş bağımlılığı ile ara sıra eğlence amaçlı alışveriş yapmak arasında büyük fark vardır. Ancak alışveriş alışkanlıklarınız aşırıya kaçarsa davranış bozukluğu oluşturabileceğini bilmek önemlidir.
Alışveriş bağımlılığı nedir?
Bu terim ilk kez Alman psikiyatr Emil Kraepelin tarafından 1900'lerin başında kullanılmıştır. Kraepelin bu bozukluğa Yunanca onios ("satılık" anlamına gelir) ve mania ("delilik" anlamına gelir) kelimelerinden yola çıkarak "oniomania" adını vermiştir.
Bu bozukluk, Kleptomaniye benzer bir tür dürtüsel davranış olarak tanımlandı. İnsanlar, bu davranış bozukluğunu tanımlamak için "alışveriş bağımlılığı"nı "kompulsif alışveriş", "kompulsif satın alma" ve "kontrolsüz satın alma" gibi ilgili terimleri kullanmışlardır. Örneğin problemli alışveriş bağımlılığı veya kompulsif satın alma, bir kişinin yeni şeyler almaya gücü yetip yetmediğine bakmaksızın devam etmesi şeklinde tanımlanmıştır.
Uzmanlar, kompulsif satın alma sırasında yaşanan duyguların - satın alma dürtüsü, kontrol kaybı ve ardından gelen kısa vadeli olumlu duygular - uyuşturucu bağımlılığındakilere benzer olduğuna dikkat çekiyorlar.
Bugün birçok uzman, kompulsif satın almayı davranışsal bir sorun olarak kabul etmektedir. Ancak, Amerikan Psikiyatri Birliği (APA) tarafından klinik ruh sağlığı bozukluklarının teşhisi için yayınlanan kılavuz olan Zihinsel Bozuklukların Teşhis ve İstatistik El Kitabı’nın en son güncellemesinin bunu teşhis edilebilir bir bozukluk olarak tanımlamadığını da belirtmek gerekir.
Bu nedenle, birisi alışverişle ilişkili bağımlılık benzeri davranışlar yaşayabilirken, ruh sağlığı uzmanlarının bunu ayrı bir akıl hastalığı olarak değil, diğer akıl sağlığı durumlarıyla ilişkili bir davranış sorunu olarak teşhis etme olasılığı daha yüksektir.
Son olarak, alışveriş bağımlılığının nasıl sınıflandırılacağı konusundaki tartışmalar devam ederken, alışveriş düşkünlüğünün alışveriş bağımlılığı ile aynı şey olmadığını tekrar belirtmek önemlidir. Ve alışverişinizin sık sık bir alışkanlık haline geldiğini fark ederseniz, bu sizin de bağımlı olduğunuz anlamına gelmez. Ancak alışveriş alışkanlıklarınızla ilgili endişeleriniz varsa, bunları ele almak için atabileceğiniz adımlar kesinlikle vardır.
Alışveriş Bağımlılığının Belirti ve Belirtileri
Alışveriş bağımlılığı, zorlayıcı veya tekrarlayıcı ve dürtüsel veya kendiliğinden davranışların bir kombinasyonunu içerir. 2012 incelemesine göre, alışveriş bağımlılığının semptomları şunlardır:
Alışveriş veya para harcamakla meşgul olmak
Alışveriş sürecinden önceki müdahaleci düşünceler ve dürtüler
Ödeyemeyeceğiniz ürünleri satın almak veya gerçekten ihtiyacınız olmayan ürünleri satın almak
Para harcadıktan sonra rahatlamış hissetmek, ancak daha sonra suçluluk veya hayal kırıklığı hissetmek gibi alışveriş sürecindeki ruh halindeki değişiklikler
Çok fazla para harcamanın yanı sıra alışveriş davranışlarına çok fazla zaman ayırmanın bir sonucu olarak mali, okul veya iş sorunları
Gergin kişilerarası ilişkiler ve aile ilişkilerinde sorunlar
Hayatı üzerinde olumsuz etkileri olduğunu bilse bile, kompulsif alışveriş davranışlarını durduramama
Gizlice alışveriş yapmak (özellikle çevrimiçi), insanlar satın aldıklarını suçluluk duygusuyla gizlediklerinden, alışveriş bağımlılığının başka bir göstergesi olabilir.
Diğer araştırmalar, alışveriş bağımlılığında görülen zorlayıcı davranışların, kumar bozuklukları ve cinsel bağımlılıklar dahil olmak üzere diğer eklemelerde görülenlere benzer olduğunu kaydetmiştir.
Alışveriş Bağımlılığının nedenleri
Alışveriş bağımlılığının bilinen tek bir nedeni yoktur, ancak katkıda bulunan birkaç faktör olabilir.
Ruhsal Bozuklukların Teşhis ve İstatistik El Kitabı' nın geliştiricileri, alışveriş bağımlılığını dahil etmemeyi seçmiş olsa da, 2014 incelemesi, bazı insanların yaşadığı aşerme ve geri çekilme semptomlarının bazılarının diğer bağımlılıklara benzer olabileceğini belirtiyor.
Uzmanlara göre alışveriş, hoş olmayan duygulardan uzaklaşma işlevi görebilir. Yani bağımlılık hem fiziksel hem de psikolojik faktörler içerebilir. Fiziksel olarak, alışveriş sırasında salgılanan beyin kimyasalları insanlara "yaşırı iyi" hissettirirken, psikolojik olarak stresle başa çıkmalarına veya kontrol duygusu hissetmelerine yardımcı olacak şeyler satın alabilirler.
Bilim insanları stres ve kaygının alışveriş bağımlılığının altında yatan en önemli neden olduğuna inanıyorlar. Buna göre, pek çok insan, başa çıkma mekanizmaları olarak tatmin edici davranışlara yöneliyor. Salgılanan endorfinler, bireyin kendini mutlu ve daha az stresli hissetmesini sağlıyor.
Amerikan Psikoloji Derneği’nin 2021 bildirisi, sosyal izolasyon ve stresin alışveriş bağımlılığı geliştirme riskini artırabileceğine dair kanıtlar olduğunu ileri sürmüştür. Bu dinamikler, COVID-19 salgını sırasında birçok insan ekstra stres faktörleri taşıyarak ve izolasyonda evde daha fazla zaman geçirirken etkili olduğunu ve bu tür davranışlarda makul bir şekilde artışa neden olduğunu ileri sürmüşlerdir.
Bazı çevresel risk faktörlerinin de insanları alışveriş bağımlılığı geliştirme konusunda daha yüksek risk altına soktuğu düşünülmektedir. Örneğin, daha yüksek bir gelire sahip olmak veya kredi kartlarına sahip olmak, kompulsif satın almayı daha erişilebilir hale getirebilir. Boşanma veya sevdiklerinizden uzaklaşma gibi kişisel çevredeki değişiklikler de duygusal olarak yönlendirilen kompulsif satın almayı etkileyebilir, çünkü bazı insanlar alışverişin yalnızlık, çaresizlik veya suçluluk duygularını hafiflettiğini bildirmiştir.
2012’de yapılan incelemeler ayrıca, alışveriş bağımlılığının, obsesif-kompulsif bozukluk, kişilik bozuklukları, anksiyete bozuklukları ve aşırı yeme bozukluğu dahil olmak üzere dürtüsellik ve kompulsifliği içeren zihinsel sağlık koşullarıyla örtüşebileceğini öne sürmüştür. Bunlar ayrıca depresyon gibi afektif bozukluklarla da bağlantılı olabilir.
Diğer araştırmalar, alışveriş bağımlılığının ailelerde, özellikle ruh hali, kaygı veya madde kullanım bozuklukları ile yaşayan ailelerde görülme eğiliminde olduğunu belirtti.
Alışveriş Bağımlılığı nasıl teşhis edilir?
Terapist veya psikiyatr gibi bir ruh sağlığı uzmanı, kompulsif satın almayı teşhis etmeye yardımcı olabilir. Belirtilerinize, risk faktörlerine ve altta yatan olası zihinsel sağlık koşullarına göre bir tedavi planı belirlemenize yardımcı olabilirler.
Tam teşekküllü bir bağımlılığınız olmasa bile, rahatsız olduğunuz bir alışveriş alışkanlığı gibi üzerinde çalışmak istediğiniz sorunlu davranışlar konusunda bir terapistin yine de yardımcı olabileceğini unutmamak önemlidir.
Alışveriş Alışkanlığının Bağımlılığa Dönüşmesini Nasıl Durdurabilirsiniz?
Uzmanlar, danışanlarına, başkalarının kişinin iyileşme sürecinde destek sunabilmesi için ailelerine ve arkadaşlarına alışveriş bağımlılığıyla mücadelelerini anlatmalarını tavsiye ediyor.
Akademisyenler, alışverişe çıkmadan önce bir liste yapmayı ve ardından listeye sadık kalmayı öneriyor. İnsanlara ne zaman alışveriş yapma dürtüsü hissetseler, onlara bu duyguyu kabul etmelerini ve ardından egzersiz veya günlük gibi yapıcı bir şeyler yapmalarını veya para harcamayı gerektirmeyen bir hobi edinmelerini söylüyorlar.. Bu onlara dürtü dalgasını yönetmeyi ve daha sağlıklı alışkanlıklar geliştirmeyi öğretiyor. Ayrıca duygularınızı yönlendirmenin ve duygularını yansıtmanın bir yolu olarak, zorunlu alışveriş yerine günlük tutmayı öneriyorlar.
Ayrıca mağazaların promosyon e-postaları aboneliğinden çıkabilir, sosyal medyada markaları takip etmeyi bırakabilir ve çekime karşı direnmenize yardımcı olması için bilgisayarınıza bir reklam engelleyici yükleyebilirsiniz.
Kısacası anksiyeteniz sizi alışveriş yapmaya zorluyorsa, bu duyguları başka bir yere yönlendirmek, endorfin serotonin gibi salgılar için spor yapmak, daha sağlıklı başa çıkma stratejileri bulmak çok yardımcı olabilir.
Kaynaklar
Temizkan, V. , Güven, E. Ö. , Yılmazer, A. & Andsoy, C. (2021). COVID-19 İLE GERÇEKLEŞEN TÜKETİCİ DAVRANIŞLARI VE EĞİLİMLERİNE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA . Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi , 20 (79) , 1311-1327 . DOI: 10.17755/esosder.839996
Zhang C, Brook JS, Leukefeld CG, Brook DW. Associations between compulsive buying and substance dependence/abuse, major depressive episodes, and generalized anxiety disorder among men and women. J Addict Dis. 2016 Oct-Dec;35(4):298-304. doi: 10.1080/10550887.2016.1177809. Epub 2016 May 23. PMID: 27215919; PMCID: PMC5061592.Compulsive Buying and Substance Use syf 6.
Murali V, Ray R, Shaffiullha M. Shopping Addiction [PDF]. Advances in Psychiatric Treatment. 2012.
Piqquet-Pessoa M, Ferreira GM, Melca IA, et al. DSM-5 and the Decision Not to Include Sex, Shopping, or Stealing as Addictions. Addiction Disorders in DSM-5. June 2014.
Niedermoser DW, Petitjean S, Schweinfurth N, et al. Shopping Addiction: A Brief Review. Practice Innovations. 2021.
Comments